Als je regelmatig lange afstanden loopt of traint voor een (ultra)marathon is het verstandig om een sportmedisch onderzoek te doen. Eventuele risicos worden opgespoord, je hoort of je verantwoord bezig bent en krijgt advies om slimmer te trainen.
Jordy gaat hard op de loopband in het InnoSportLab Papendal. Achttien kilometer per uur, staat op het display te lezen. Steeds wanneer een voet op de band terecht komt, volgt een flinke dreun. En de dreunen lijken met de minuut harder te klinken. Vanwege het blauwe masker op zijn gezicht kan topsportarts Ingrid Paul niet goed zien hoe Jordy zich precies voelt en of de snelheid misschien nog een tikkeltje omhoog kan.
Uitgebreide inspanningstest
Voor aanvang van de inspanningstest zijn daar echter duidelijke afspraken over gemaakt: duim omlaag is stoppen, vlakke hand is even afwachten, duim omhoog is doorgaan. Jordy steekt zijn duim omhoog en de snelheid wordt opgevoerd naar negentien, even later zelfs tot boven de twintig kilometer per uur. ‘Kom op Jordy, zoek weer naar die steady state’, zegt ze bijna schreeuwend. Zijn loopstijl blijft mooi. Af en toe werpt Ingrid, voormalig schaatscoach, een blik naar het beeldscherm waarop meerdere grafieken te zien zijn. VO2 staat voor zuurstofopname, VE is het volume dat in een minuut wordt uitgeademd, de R geeft de verhouding aan tussen de ingeademde zuurstof en de uitgeademde koolstofdioxide. Voor een leek zijn de grafieken misschien abracadabra, maar topsportarts Ingrid zegt dat het er goed uit ziet. Ingrid Paul runt samen met sportartsen Petra Groenenboom en Peter Vergouwen een sportme- dische praktijk in ziekenhuis de Gelderse Vallei. Ze werkt voornamelijk met topsporters. Een middag per week is ze op Papendal te vinden. Jordy, een voormalig 400 meter-loper, doet deze middag een uitgebreide inspanningstest. De inspanningstest bestaat uit een loopbandtest met ademgasanalyse. Deze analyse, die wordt uitgevoerd met een masker, bepaalt de opname en uitstoot van koolstofdioxide en geeft informatie over de werking van het hart, de longen en de spieren tijdens inspanning. De test is niet alleen nuttig om de gezondheid te peilen: ook de zogenaamde anaerobe drempel wordt nauwkeurig bepaald. Deze drempel is het punt waarbij het lichaam tijdens de inspanning een zuurstofschuld gaat opbouwen. Met andere woorden: bij dit omslagpunt lopen de benen vol en treedt de verzuring in. De inspanningstest maakt onderdeel uit van een sportmedisch onderzoek die verder onder meer bestaat uit het invullen en bespreken van een uitgebreide vragenlijst, een bloedonderzoek, een ECG in rust en een onderzoek naar het bewegingsapparaat. Ook wordt er gekeken naar de longfunctie.
APK
Net als een auto die om de zoveel tijd een APK dient te ondergaan, moet ook het menselijk lijf geregeld worden gecheckt. Jordy noemt het onderzoek een sterkte/zwakte-analyse: het spoort eventuele risico’s op, brengt in kaart of je verantwoord bezig bent en helpt je slimmer te trainen en met je lijf om te gaan.
Geen echte pijn
Hij heeft alle reden voor een uitgebreid onderzoek met de Two Oceans Marathon in Zuid-Afrika in het vooruitzicht. Deze race, begin april, vergt veel van de deelnemers: ze moeten 56 kilometer hardlopen. Verantwoord, zo’n afstand non-stop hardlopen? ‘Ja, op zich wel’, zegt Ingrid. ‘Als je je maar heel goed voorbereidt en ongelooflijk goed naar je lichaam luistert. Het gaat hier om een ultraloop: zoiets moet je natuurlijk niet elke maand doen. Verder vind ik het heel belangrijk dat een sporter geen ‘niet juiste’ pijn voelt bij inspanning. Pijn vanwege inspanning, zoals zure benen, hoort erbij, maar andere, echte pijn bij inspanning hoort niet. Met name in trainingen is dit belangrijk, in een wedstrijd moet en wil je soms over de grens heen.’
Geregeld testen
Het staat buiten kijf dat Jordy voor een hele zware uitdaging staat: zo’n uitputtingsslag is niet voor iedereen weggelegd. Hij mag dan een sportman zijn, een sportmedisch onderzoek is noodzakelijk. Ingrid merkt dat veel mannen van een jaar of veertig ineens graag willen fietsen of lopen. ‘Sommigen zijn net iets te zwaar en voelen zich toch een beetje benauwd tijdens het sporten. Soms hebben ze zelfs wat pijn op de borst. Dat is geen goed teken. Tegen deze groep mensen zeg ik sowieso: laat je testen. Maar ik vind dat iedereen die veel sport of veel wil gaan sporten zich geregeld moet laten testen, inclusief een ECG in rust. Het zegt iets over hoe je je voelt, hoe fit je bent en wat je wel en niet kan. Op een hartfilmpje kun je bijvoorbeeld zien of iemand bepaalde afwijkingen heeft, zoals een ritmestoornis of een te dikke hartspier. Het is heel prettig als je zoiets weet, zodat je daar – eventueel onder begeleiding – rekening mee kunt houden tijdens je trainingen.’
Onontdekte problemen
In Nederland overlijden jaarlijks 150 à 200 mensen tijdens of direct na het sporten aan plotse hartdood, schrijft Sportzorg.nl, de voorlichtingssite van Sportgeneeskunde Nederland. Bij mensen tot 35 jaar is een aangeboren hartafwijking meestal de oorzaak; bij mensen ouder dan 35 jaar gaat het vaak om ‘onontdekte problemen’. Denk aan een slecht functionerende hartklep en/of een dichtgeslibde ader. Een aantal van deze gevallen kan worden voorkomen door sportmedisch onderzoek. Let wel: de meeste risicogevallen worden er uitgepikt, maar 100 procent garantie heb je nooit, beaamt Ingrid.
Volgens Sportzorg zijn er verschillende sportmedische onderzoeken: Basis Sportmedisch Onderzoek, Basisplus Sportmedisch Onderzoek en Groot Sportmedisch Onderzoek. Wie minder dan zeven uur sport en geen of weinig problemen ondervindt, heeft genoeg aan een Basis Sportmedisch Onderzoek. Daarbij wordt onder meer gekeken naar lengte, gewicht, vetpercentage, ogen en urine. Ook vindt er algemeen intern en orthopedisch onderzoek plaats. Personen die zeer intensief sporten, worden aangeraden voor een uitgebreide variant te kiezen, dus inclusief een hartfilmpje, een longfunctietest en een inspanningstest mét ademgasanalyse en hartfilmpje. Dat geldt helemaal voor 35-plussers die jarenlang niet of nauwelijks gesport hebben en plannen hebben om bijvoorbeeld een halve of hele marathon te lopen. Sommige evenementen vragen zelfs om een medische verklaring van deelnemers, zoals de marathon van Parijs.
Sportmedisch adviescentrum
‘Jordy is zeer uitgebreid getest’, zegt Ingrid. Recreanten die zich willen onderwerpen aan een sportmedische keuring, kunnen zich het beste wenden tot een sportmedisch adviescentrum (SMA). ‘Ultralopen zijn misschien niet voor iedereen weggelegd, als mensen maar bewegen. Bewegen is supergezond. Ben je te zwaar? Krijg je tijdens het lopen last van je gewrichten? Ga dan lekker wandelen of fietsen. Ik kan het niet vaak genoeg roepen: continue, echte pijn bij inspanning hoort niet. Nooit.’